وضعیت مبهم نگارخانه جریان ساز «میرک» در مشهد

شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز؛ چند سالی می‌شود که وقتی خبر برگزاری نمایشگاه‌های مختلف در نگارخانه‌های شهر منتشر می‌شود، جای نگارخانه میرک، قدیمی‌ترین نگارخانه مشهد، در میان آن‌ها خالی است؛ نگارخانه‌ای که پاتوق بسیاری از اهالی هنر بوده و مکانی جریان ساز شناخته می‌شده است. این نگارخانه که در مجتمع فرهنگی هنری صاحب الزمان (عج) قرار دارد؛ مکانی دولتی که فرصت خوبی برای هنرمندان شهر فراهم کرده بود تا با هزینه‌های کمتر بتوانند آثارشان را به نمایش بگذارند. اما تقریبا از اوایل دهه ۹۰ دوران افول نگارخانه شروع شد، به طوری که بعد از مدتی میرک تعطیل شد.

هاله رهنما، پژوهشگر هنر، سال ۱۳۹۵ برای نوشتن پایان نامه خود با موضوع «بررسی مقایسه‌ای نگارخانه‌های مجازی با نگارخانه‌های فیزیکی در شهر مشهد»، وضعیت نگارخانه‌های مختلف را بررسی کرده بود که با غیرفعال بودن میرک روبه رو شده بود. رهنما در این باره می‌گوید: «آن زمان به سراغ مدیران اداره فرهنگ وارشاد اسلامی رفتم که در جوابم گفتند میرک درحال تغییرات و بازسازی است؛ البته موضوعات دیگری، چون خوب نبودن موقعیت مکانی و کم شدن رفت وآمد در مسیر نگارخانه را نیز به عنوان دلایل تعطیلی این مکان مطرح کردند.»

نگارخانه میرک دو سال بعد از تحقیقات رهنما و در اسفند ۱۳۹۷ بعد از سه سال تعطیلی، بازگشایی شد، اما این بازگشایی دوام چندانی نداشت و بعد از برگزاری چند نمایشگاه جسته وگریخته بار دیگر در‌های قدیمی‌ترین نگارخانه شهر بر روی علاقه‌مندان بسته شد. به نظر می‌رسد مسئولان فرهنگی و هنری شهر هنوز برای بازگشایی این مکان که بخشی از هویت مشهد محسوب می‌شود، دغدغه‌ای ندارند، از این رو به سراغ چند هنرمند شهرمان رفته ایم تا گذشته پررونق میرک را یادآوری کنند و از ظرفیت‌هایی بگویند که این نگارخانه می‌تواند دراختیار هنرمندان قرار دهد. در این گزارش همچنین از مدیرکل فرهنگ وارشاد اسلامی خراسان رضوی، آخرین وضعیت میرک را پیگیری کرده ایم.

احیای دوباره با مدیریت اهالی هنر

حسین خیامی خوشنویس مشهدی، حدود شش سال نظارت بر آثاری را که برای نمایش به نگارخانه میرک می‌آمده، برعهده داشته است؛ هنرمندی که دوران اوج فعالیت‌های این نگارخانه را به خوبی به یاد دارد. او با نام بردن از میرک به عنوان قدیمی‌ترین نگارخانه مشهد، پیشینه‌ای از این مکان پیش چشممان می‌گذارد: «نگارخانه میرک در سال‌های قبل، مرکزی برای فعالیت هنرمندان مشهد محسوب می‌شد؛ مرکزی که مسئولش را اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی انتخاب می‌کرد.

اما تقریبا از سال ۱۳۸۲ که کانون هنرمندان خراسان تشکیل شد، این نگارخانه زیرمجموعه کانون هنرمندان قرار گرفت. بر این اساس، کسانی که مسئولیت اداره آنجا را برعهده می‌گرفتند، همگی از فارغ التحصیلان و کارشناسان هنری بودند. من نیز آن زمان مدیرمسئول کانون هنرمندان بودم و نظارت بر آثاری را که برای برگزاری نمایشگاه می‌آمد، برعهده داشتم.»
به گفته او درمیان سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۰ به جز زمان‌هایی مانند ماه مبارک رمضان و دهه اول محرم که تعطیلی پیش می‌آمد و نمایشگاه برگزار نمی‌شد، نگارخانه میرک فعال بود؛ چون مدیریت آن برعهده خود اهالی هنر بود.

این هنرمند یادآوری می‌کند: به یادم دارم هر زمان که نمایشگاه داوطلبانه‌ای برگزار نمی‌شد، با برخی دوستان تماس می‌گرفتم و می‌گفتم این هفته نگارخانه خالی است و می‌توانیم نمایشگاهی برگزار کنیم. آن‌ها هم نه نمی‌گفتند و آثارشان را می‌آوردند، بنابراین فعالیت میرک چشمگیر شده بود.
خیامی با اشاره به دوران افول نگارخانه میرک می‌گوید: از سال ۱۳۹۰ مسئولیت اداره نگارخانه از کانون هنرمندان گرفته شد و دوباره به دست اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی افتاد. من هم از اینکه در آن دوره چه گذشت، اطلاع زیادی ندارم.
به نظر او علت این افول، برداشته شدن دست حمایتی وزارت خانه فرهنگ وارشاد اسلامی از سر هنر و هنرمندان و هزینه کردن بودجه‌های هنری در مسیر‌های دیگر به هنر بوده است.

خیامی با تاکید بر ضرورت احترام گذاشتن به میرک به عنوان نگارخانه‌ای قدیمی می‌گوید: کسانی که می‌خواهند این نگارخانه را اداره کنند، باید اهل هنر باشند نه افراد اداری. همچنین آن‌ها باید جنبه خدایی کارشان را درنظر بگیرند و با جان ودل کار کنند تا میرک بتواند احیا شود.
از این هنرمند نظرش را درباره واگذاری میرک به بخش خصوصی که یکی از گزینه‌های مطرح شده مدیران فرهنگی است، می‌پرسیم که می‌گوید موافق این اتفاق نیست. به گفته او این روز‌ها هزینه‌ها افزایش یافته است و دست هنرمندان از زمین و آسمان کوتاه است، از این رو اگر قرار باشد میرک واگذار شود و برای برگزاری نمایشگاه از هنرمندان پول بگیرند، بهتر است درش بسته بماند.

استفاده از میرک به عنوان موزه-نگارخانه

محمد ابوترابی، هنرمند نقاش، میرک را اولین نگارخانه مشهد می‌داند که در سرتاسر ایران شناخته می‌شده است، اما به نظر او سیاست‌های اداره کل ارشاد استان و رونق گرفتن فعالیت نگارخانه‌های خصوصی، باعث به حاشیه رفتن میرک شده است. درواقع نگارخانه‌هایی که به روز بودند و به فروش آثار و اقتصاد هنر نیز توجه می‌کردند، زیاد شده اند. هنرمندان هم بیشتر به برگزاری نمایشگاه در این مکان‌ها علاقه نشان دادند تا هم آثارشان به نمایش گذاشته شود، هم از این محل درآمدزایی داشته باشند.

ابوترابی یکی دیگر از علت‌های به حاشیه رفتن میرک را موقعیت جغرافیایی آن و راحت نبودن رفت وآمد برای بازدیدکنندگان می‌داند و می‌گوید: قبلا ترافیک کمتر بود و جا برای پارک ماشین‌ها وجود داشت، اما الان موقعیت میرک مانند گذشته نیست. این نقاش همچنین گمان می‌کند شاید اداره کل ارشاد نمی‌توانسته است پاسخ گوی هزینه‌های نگهداری، مدیریت و. نگارخانه میرک باشد، از این رو این نگارخانه به سمت تعطیلی رفته است.

به نظر او نگارخانه میرک نمی‌تواند به رونق گذشته خود بازگردد؛ چون توانایی رقابت با دیگر نگارخانه‌های شهر را ندارد، با این حال باید به عنوان یادگاری از آن نگهداری کرد؛ چون این نگارخانه مکانی است که سال‌های سال میزبان هنرمندان برجسته و آثارشان
بوده است. ابوترابی پیشنهاد می‌دهد: از این مکان باید به عنوان موزه -نگارخانه استفاده شود. به طور مثال می‌توان آثار هنرمندان برجسته شهر را خرید و در آنجا که نگارخانه‌ای دائمی و موزه‌ای کوچک است، به نمایش گذاشت. به این ترتیب میرک پابرجا خواهد ماند.

وی با اشاره به قدمت چندین و چندساله میرک بیان‌ می‌کند: ما باید آثار تاریخی و گذشته مان را به عنوان یک منبع و شناسنامه حفظ کنیم. نگارخانه میرک هم شناسنامه نگارخانه‌های مشهد و پشتوانه هنری ماست؛ مکانی که می‌توانیم دانشجویان را به آن ارجاع دهیم و از روند تکامل نگارخانه‌ها بگوییم.
ابوترابی یادآوری می‌کند: متاسفانه سیاست‌های غلط، بی توجهی، نگرش‌های جدید که نمی‌تواند مسائل را تحلیل کند، مسائل مادی و اقتصادی این مرکز و... نیز دست به دست هم داده است تا چنین مکانی که جزو تاریخ ماست، به حاشیه رانده شود و از آن فقط اسمی باقی بماند.

مشکل بودجه و اعتبار

مرتضی لطفی، عکاس مشهدی، نیز دوران پررونق نگارخانه میرک را یادآوری می‌کند؛ دورانی که هنرمندان و علاقه‌مندان استقبال زیادی از این مکان می‌کردند و اداره فرهنگ وارشاد هم به میرک بها می‌داد و از آن حمایت می‌کرد. اما به گفته او بعد از یک دوره، توجه اداره فرهنگ وارشاد اسلامی به نگارخانه کمتر شد تااینکه قراردادی با کانون هنرمندان بسته و اداره میرک به این کانون سپرده شد.

لطفی توضیح می‌دهد: آن زمان نمایشگاه‌های مختلفی در میرک برگزار می‌شد تااینکه با کاهش دوباره حمایت‌های ارشاد، فعالیت نگارخانه کم رنگ شد، تاجایی که کارکنان آنجا بدون دریافت دستمزد به کارشان ادامه می‌دادند. البته کانون پیوسته از اداره ارشاد برای رفع مشکلات مطالبه می‌کرد، اما این اداره توجهی نمی‌کرد و این بی توجهی درنهایت به تعطیلی میرک و بعد هم کانون هنرمندان منجر شد.

مدیر اسبق کانون هنرمندان خراسان رضوی مشکل اصلی میرک را نداشتن بودجه و اعتبار می‌داند و می‌گوید: با وجود آنکه این روز‌ها نگارخانه‌های خوبی در شهر دایر است و مشغول فعالیت هستند، ما بازهم به نگارخانه میرک نیاز داریم.
به نظر این هنرمند اگر مسئولان همت کنند تا دوباره با برنامه ریزی مشخص میرک فعالیتش را از سرگیرد، اتفاقات خوبی رخ خواهد داد.

لطفی می‌گوید: در دوره‌ای مسئولان پیشنهاد می‌دادند برای جبران هزینه‌های میرک، از هنرمندان پول بگیریم و به نوعی خودکفا شویم، اما این اتفاق عملی نبود؛ چون میرک فرصتی خوب برای هنرمندانی بود که بنیه مالی چندانی برای هزینه کردن نداشتند.
او با اشاره به هزینه‌های سنگین برگزاری نمایشگاه در این روز‌ها می‌گوید: نمایشگاه‌ها درآمد خاصی برای هنرمندان ندارند و برگزاری آن‌ها هزینه بر است. در این شرایط اگر میرک احیا شود، می‌تواند جایگاه ویژه‌ای درمیان نگارخانه‌های شهر پیدا کند و به هنرمندان کمک کند تا فعال‌تر شوند.

ضرورت بازنگری در فعالیت نگارخانه‌ها

حسین طالبی، نقاش مشهدی، نیز درباره تعطیلی نگارخانه میرک و اهمیت بازگشایی آن جویا می‌شویم که ما را با مشکلات ریشه‌ای تری درباره نگارخانه‌های شهر آشنا می‌کند. او از وضعیت فعالیت نگارخانه‌ها ناراضی است و می‌گوید: اگر قرار به بازگشایی باشد، باید برنامه مشخصی برای آن تدوین شود.
طالبی یادآوری می‌کند: نگارخانه میرک در زمان فعالیتش، وضعیت بدتری از سایر نگارخانه‌های شهر داشت. علتش هم دولتی بودن آن و نداشتن مدیر در یک دوره زمانی بود.
به نظر این هنرمند، نگارخانه میرک نیاز به یک مدیر دلسوز دارد که حقوق کافی بگیرد و انگیزه فعالیت داشته باشد. همچنین باید بودجه‌ای برای این مکان درنظر گرفته شود تا ساختمانش بازسازی و استاندارد شود، در غیر این صورت کسی آنجا نمایشگاه برگزار نخواهد کرد.

او همچنین حضور مدیری آگاه را که ثروتمندان و کلکسیون دار‌ها را بشناسد، در تمام نگارخانه‌های مشهد ضروری می‌داند و می‌گوید: نگارخانه داران به همان پول ورودی که از هنرمند می‌گیرند، قانع هستند و تلاشی برای فروش رفتن آثار نمی‌کنند، درحالی که اگر می‌خواهند هنرمندان به برگزاری نمایشگاه رغبت پیدا کنند، باید فعال‌تر باشند و حداقل یک تابلوی آن‌ها را به فروش برسانند.
به گفته طالبی، نگارخانه‌ها باید به صورت تخصصی اداره شوند و حتی مواقعی که تقاضایی برای برگزاری نمایشگاه ندارند، نباید تعطیل باشند. مثلا می‌توانند به صورت رایگان نمایشگاه افتخاری برگزار کنند تا هنر را بیشتر تبلیغ کنند.

حل مشکلات میرک، زمان بر است

برای پیگیری مطالبه هنرمندان و آخرین وضعیت نگارخانه میرک به سراغ محمد حسین زاده، مدیرکل فرهنگ وارشاد اسلامی خراسان رضوی، می‌رویم، اما جواب قطعی دریافت نمی‌کنیم. او مشکلات ساختمانی میرک را یکی از دلایل تعطیلی این نگارخانه می‌داند؛ مشکلاتی که به گفته او در صورت همکاری و تعامل شهرداری حل می‌شود و نگارخانه می‌تواند فعالیتش را ازسر بگیرد. حسین زاده همچنین به مشکلات حقوقی نگارخانه میرک در مجتمع فرهنگی هنری صاحب الزمان (عج) اشاره می‌کند.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان در این باره توضیح می‌دهد: این نگارخانه باید به بخش خصوصی واگذار شود؛ چون ما امکان بهره برداری دولتی نداریم و همین فرآیندی که برای سالن تئاترشهر مشهد سپری شده است، برای میرک نیز باید طی شود. حسین زاده قولی برای زمان بازگشایی میرک نمی‌دهد و به زمان بر بودن حل مشکلات این نگارخانه اشاره می‌کند. او همچنین می‌گوید: نگارخانه مجتمع امام رضا (ع) و نگارخانه‌های بخش خصوصی، این روز‌ها در سطح شهر فعال هستند و خلأ نبود میرک را پر کرده اند.